We zouden het nog over 9 Av hebben. Vanuit Chassidisch standpunt uiteraard.
Ik zag in de Imrei Noam van Dizkov een mooie observatie over de laatste perek van איכה.
Het begint met zechor Hashem. We vragen Hashem om zich te herinneren wat er allemaal voor slechts gebeurd is. Dan volgt een lange lijst verschrikkingen.
De 16de posoek is נפלה עטרת ראשנו אוי נא לנו כי חטאנו onze kroon is gevallen, OY! we hebben gezondigd!
Is dat nou echt het ergste waar we over kvetchen dat we gezondigd hebben? De lijst van wreedheden die ervoor staat is veel erger. Daar zeggen we geen oy! en geven we niet de schuld aan onze zonden.
Dan gaat het verder met het bekende liedje
על זה היה דוה לבנו ... על הר ציון ששמם Dit is waar onze harten zwak van worden.. het BHMK dat verwoest is.
Er zijn hier drie onderdelen.
Om het vervolg te begrijpen brengt hij de Alshich die verklaart waarom voor de oorlog met Midjon HKBH zegt dat men wraak moet nemen vanwege wat ze het Joodse volk hebben aangedaan. Als Moshe de opdracht aan het volk doorgeeft zegt hij echter "neem wraak voor Hashem"
In een relatie moet iedere kant volledig met de ander bezig zijn zonder aan zichzelf te denken.
- HKBH was boos wat het volk was aan gedaan. - Wij waren boos wat Hashem was aangedaan.
Zo is het ook in deze perek.
Het eerste gedeelte herinneren we HKBH eraan wat ons allemaal overkomen is en proberen we zijn medelijden op te wekken. Het is als het ware een grote SOS.
Als we daarmee klaar zijn gaan we over naar hoe wij er mee omgaan.
Wij nemen alles met liefde aan en zien het als straf voor onze zonden.
Dan gaan we door naar waar we wel boos over zijn.
Dat HKBH's huis in puin ligt; dat is waar we niet goed van worden!
Sommige mensen zijn snelle doordenkers. De Sfas Emes bijvoorbeeld.
איכה ישׁבה בדד Hoe is de grote stad alleen komen te staan.
בדד - Alleen. Dat woord kennen we ook uit Ha'azienoe.ה' בדד ינחנו Hashem heeft ons in de woestein alleen geleid.
בד"ד ? dat is natuurlijk een afkorting van בכל דרכיך דעהו Ken Hem in al je wegen. Alle wegen betekent ook de kromme weg van goloes. Het vervolg van de zin is dan ook הוא יישר אורחותיך Hij zal al je wegen recht trekken.
Maar deze week is het nachamoe. Troost.
Het is een beetje moeilijk bij te houden.
De winter was eindelijk voorbij en het werd mooi weer en jom tov. Het werd nog wat warmer en we kregen weer jom tov. Toen werd het zomervakantie. Iedereen was in een goede bui. Toen stond er op een dag op de kalender dat het een vastendag was. In sjoel kregen we onheilsprofeten te horen. We mochten het een en ander al niet doen. Toen begonnen de 9 dagen dagen en mocht nog minder. Toen kwam de week van 9 Av en werd het echt serieus. Toen begon 9 Av zelf en moesten we weer vasten en op de grond gaan zitten en huilen en klagen. Ik zag een shiur die in Flatbush was gegeven waar de spreker opmerkte dat er een verschil is tussen iemand die voor een naaste rouwt ((L"O) en de manier waarop we voor de verwoesting rouwen.
Voor een mens staat er 3 dagen,7 dagen,30 dagen en een jaar waarbij het steeds minder wordt. Bij de bhm"k gaat het juist steeds zwaarder. Dat zou zijn omdat ipv steeds verder weg te gaan, het steeds dichterbij komt.
Emoties zijn best gezellig. Het maakt niet zo veel uit of het lachen of huilen is. Zolang er een diepe emotie is kan men er in opgaan. Als iemand plezier heeft in het huilen dan is 9 Av na de ochtenddienst toch heerlijk! Al die kienes waar je mee kan huilen.
En dan... nog op dezelfde middag moet men opstaan en op een gewone stoel gaan zitten. Moet men bij mincha nachem zeggen wat een troostgebed is.
We hadden het net over het feit dat de week van 9 Av zwaardere rouwwetten heeft dan 'gewoon' 9 dagen. Super vrome mensen zouden dat graag willen begrijpen als de hele week. Dwz ook na 9 Av. Dat is helemaal fout. Vandaar dat er poskim zijn die schrijven dat men die week vlees MOET eten zodra het weer mag om maar duidelijk te maken dat de rouwperiode helemaal voorbij is.
Wat willen ze nou eigenlijk van ons? Eerst helemaal in een rouwende bui brengen en dan plotseling alles stoppen. Waarom die emotionele rollercoaster?
Het is dus shabbos nachamoe. Troost.
Wat is troost?
Bij een shiwe komt men mensen troosten.
Er zijn mensen die proberen af te leiden. Dat is geen troost.
Betekent het dat je mensen vertelt dat de doden ooit weer tot leven zullen komen? Dat is geen echte troost want dat heeft de afgelopen duizenden jaren niemand meegemaakt. Het viel altijd te veronderstellen dat als iemand was overleden dat men die persoon in dit leven nooit meer zou zien. Daar huilen mensen over.
Hoe een shiwe halachisch te werk gaat is ook interessant. Aan de ene kant is het een mitswe voor de nabije familieleden om te rouwen maar ze mogen zich niet met hun verdriet opsluiten. Ze moeten hun deuren open houden zodat mensen hun kunnen troosten. Elke dag komen mensen om te troosten ook al is er geen nieuw gezicht bij (zoals bij sheva brochos nodig is). Zo is de halacha. Zonder troosters is het geen shiwe. Het gaat niet per sé om minjemannen voor kaddish. Het gaat erom dat mensen dagelijks komen troosten.
Zo zou je ook kunnen zeggen dat zonder shabbos nachamoe de 3 weken er niet hadden mogen zijn. Zonder troosters mag men niet huilen.
We vinden in een bekende gemore dat mensen duidelijk zeiden dat ze zich getroost voelden. Met die Torah omschrijving kunnen we begrijpen wat troost eigenlijk is. Het is het verhaal van Rabbi Akiva en de geleerden die een vos zagen waar vroeger het kodesh hakodoshim had gestaan. De geleerden huilden en R' Akiva moest lachen. Ze vroegen hem wat de grap was. Hij legde uit dat net zoals er een profetische voorspelling was geweest dat dit zou gebeuren er ook een voorspelling is dat de BHMK herbouwd zal worden. Waarop ze zeiden: "Akiva je hebt ons getroost".
Wat hij NIET deed was erom heen praten. Hij begon niet over het weer en zei niet dat de vos geen vos was of dat het niet de plaats van het KHK was.
Hij zag precies hetzelfde wat de anderen zagen maar keek er naar door een andere bril.
De geleerden zagen alleen het slechte wat nu bezig was. Rabbi Akiva zag dat het een stap naar iets beters was. Niet dat hij het een prettig gezicht vond, maar hij zag in hoe dit het akkeren voor het zaaien van iets veel mooiers was.
Hij veranderde perspectief.
Bij een shiwe geeft men het boekje Overpijnzingen. Daar wordt voornamelijk uitgelegd dat er meer is dan het oog ziet. Dat HKBH alles doet ook al zien we dat niet.
De Sfas Emes zag het weer meteen in de woorden staan.
Nachamoe ami. jomar elokechem. Hoe kan het volk getroost worden? Door over alles te zeggen dat het G-d is.
Zijn opa de Chidushei Harim had een zoon op een vrijdag begraven. Hij had daar veel gehuild. Toen werd het tijd om naar sjoel te gaan waar hij begon te dawennen met een vreugde alsof hij net van zijn zoon's chassene was gekomen. Men vroeg hem dat gedrag uit te leggen. Hij gaf het volgende voorbeeld.
Berel en Shmerel waren van kindsaf aan beste vrienden. Berel kreeg een baan in een andere stad aangeboden en vertrok. Jaren zagen ze elkaar niet. Op een dag liep Shmerel op straat en voelde plotseling een enorme klap op zijn schouder. Het deed echt pijn. Hij wou al boos terug slaan maar toen hij zich omdraaide zag hij dat het een joviale dreun was van zijn oude vriend Berel! In plaats van hem te slaan gaf hij hem toen een omhelzing.
Zo voelde de Chidoeshe Harim zich ook. Hij had een harde klap gekregen die hem echt pijn deed. Maar toen keek hij wie het was die de klap gegeven had. Het was HKBH zelf! Dat moest toch wel goed zijn!
Perspectief...
Tussendoortje.
Soms vragen mensen erom om geslagen te worden omdat ze begrijpen dat ze daarmee iets verdienen.
Zo een 500 jaar geleden was er een enorm meningsverschil tussen de geleerden in Tzfas en Jeroeshalajiem over het herinstellen van het Sanhedrin. Wie voor waren waren? O.a. R Josef Karo die de shoelchan oroech heeft geschreven, de Alshich en R' Chaim Vital de leerling van de Arizal van wie we al zijn werken hebben doorgekregen. Geen kleine jongens.
Andere geleerden waren fel tegen.
Waar ging het eigenlijk om?
Dit begon ongeveer 30 jaar na de spaanse inquisitie. Heleboel maranen hadden spijt gekregen van wat ze gedaan hadden en waren gevlucht. Ze wisten dat ze vanwege hun geldlust (en misschien angst) een heleboel verboden hadden overtreden en wilden graag die vlekken van hun ziel verwijderen. Het probleem was dat er geen sanhedrin was die malkes kon geven. Om die mensen te kunnen helpen probeerden ze het sanhedrin weer op te richten zodat de maranan hun straf in deze wereld zouden kunnen krijgen. De andere geleerden waren van mening dat ze die straffen ook dan niet zouden kunnen geven omdat er getuigen en waarschuwing voor nodig waren en schuldbekentenis geen excuss is om iemand pijn te doen.
Het punt is dat deze mensen inzagen dat ze zich door een pakslaag terug met HKBH zouden kunnen verbinden. Ze zouden bij elke klap gezongen hebben van vreugde.
Wat we tot nu toe gezegd hebben is dat het zeker niet de bedoeling is om te blijven treuren en dat het voornamelijk gaat om in te zien dat het een stap is naar iets beters.
Wat we nu nog kunnen vragen is waarom we dan nog steeds elk jaar de drie weken hebben?
We hadden 1900+ jaar geleden moeten huilen met de geleerden en na het aanhoren van Rabbi Akiva's perspectief alleen nog maar moeten wachten op Moshiach zoals we nu ook het hele jaar doen.
De Maharal legt het uit.
Om dingen goed te laten lopen moet alles gezond in elkaar zitten.
Iedereen en alles moet op de juiste positie zijn.
Wat niet goed is is als een gebrek als volmaaktheid wordt ervaren. Dan is er geen ruimte meer om toe te voegen wat er had moeten zijn. Als voorbeeld geeft hij de relatie tussen de mens en HKBH. Wij zijn niet zelfstandig. Denken we dat wel dan is het mis. We moeten daarom meerdere malen per dagen dawenen om ons met HKBH te verbinden. Alleen de woorden zeggen is niet genoeg. Voor we dat doen moeten we eerst inzien dat we onvolmaakt zijn en van Hem afhankelijk zijn. Dat kan zich op twee manieren uiten. Of men ziet in hoe klein en afhankelijk men is wat een serieuze gemoedsinstelling creeert of men ziet in dat men afhankelijk is van de Schepper van hemel en aarde Die voor alles kan zorgen. Dat leidt tot een vrolijke bui. Vandaar dar er soms staat אין עומדים להתפלל אלא מתוך כובד ראש en soms מתוך שמחה. Beide gevolens bereiken hetzelfde. Namelijk dat men zich in de juiste positie plaatst van ontvanger van de gever.
De meest onnatuurlijke en ongezonde situatie waarin de wereld zich kan verkeren is als de Schepper zelf hier op aarde niet openlijk aanwezig is en Zijn huis in puin ligt (Goloes). Dat moeten we constant voor ogen houden. Zodra we gaan denken dat het ook wel zonder kan zoals het al bijna 2000 jaar gaat dan is de beker vol en is er geen ruimte om het op te vullen met al het goede wat gaat komen.
Dit staat in Netzach Jisroel perek 23. Ik heb niet alles ervoor en erna gelezen maar er staat daar dat hij al meerdere malen heeft uitgelegd dat het creeren van een leegte de volte aantrekt. Met andere woorden, het zich herinneren dat het nog niet goed is is op zichzelf al een wederopbouw.
Moge we dat in volle volmaaktheid mee maken.
Opmerkingen